Ὁ Ἅγιος Ἰωάννης Βατάτζης ὁ Ἐλεήμων Βυζαντινὸς αὐτοκράτορας (4 Νοεμβρίου †)

 

 

 

Ἀνάμεσα στοὺς πολλοὺς εὐσεβεῖς αὐτοκράτορες τοῦ Βυζαντίου ξεχωρίζει ὁ Ἰωάννης Γ΄ Δούκας Βατάτζης, ὁ ὁποῖος ὑπῆρξε ἕνας ἀπὸ τοὺς ἐνδοξότερους βασιλεῖς, καὶ ἅγιος της Ἐκκλησίας μας καὶ μάλιστα ἔχει τὴν προσωνυμία τοῦ Ἐλεήμονος. 

Γεννήθηκε στὸ Διδυμότειχο τὸ 1193 ἀπὸ γονεῖς ἐπιφανεῖς καὶ εὐσεβεῖς. Ὁ πατέρας τοῦ Βασίλειος καὶ ἦταν ὁ Δούκας τοῦ θέματος τῶν Θρακησίων καὶ δομέστικος τῆς ἀνατολῆς. Ἡ μητέρα τοῦ Ἀγγελίνα ἦταν κόρη τοῦ Ἰσαακίου, γιοῦ τοῦ Κωνσταντίνου Ἀγγέλου, καὶ τῆς Θεοδώρας Κομνηνῆς, κόρης τοῦ Ἀλεξίου Ἃ΄ Κομνηνοῦ.

 

Ἔζησε σὲ καιροὺς τραγικοὺς γιὰ τὸ θεοσωστὸ κράτος, ἀφοῦ οἱ αἱρετικοὶ δυτικοί, μὴ μπορώντας νὰ ὑποτάξουν διαφορετικὰ...τὴν Ἐκκλησία στὴν ἐξουσία τοῦ αἱρεσιάρχη πάπα, ἔκαναν τὶς φοβερὲς σταυροφορίες, μὲ σκοπὸ δῆθεν τὴν ἀπελευθέρωση τῶν Ἁγίων Τόπων ἀπὸ τοὺς μουσουλμάνους Σαρακηνούς, ἀλλὰ στὴν οὐσία νὰ καθυποτάξουν τὴν Ὀρθοδοξία στὸν παπισμό, διὰ τῆς βίας. 

Οἱ πραγματικοὶ σκοποὶ τῶν σταυροφόρων ἀποκαλύφτηκαν κατὰ τὴν Δ΄ σταυροφορία, τὸ 1204. Οἱ ὀρδὲς τῶν φραγκικῶν δυτικῶν στρατευμάτων ἀντὶ νὰ ὁδεύσουν πρὸς τὴν Ἱερουσαλήμ, στράφηκαν πρὸς τὴ Βασιλεύουσα, τὴν ὁποία ἐκπόρθησαν, κατάκτησαν καὶ λεηλάτησαν, σὲ τέτοιο βαθμό, ποὺ ξεπέρασε καὶ αὐτὴ τὴν ἅλωσή της ἀπὸ τοὺς Ὀθωμανοὺς τὸ 1453! 

Ἡ πόλη παραδόθηκε στοὺς δυτικοὺς κατακτητές. Στὸν αὐτοκρατορικὸ θρόνο ἀνέβηκε Λατίνος αὐτοκράτορας, ὅπως καὶ στὸν πατριαρχικὸ θρόνο. Ἡ αὐτοκρατορία διαμελίστηκε. Τὸ μεγαλύτερο μέρος κατέλαβαν οἱ Φράγκοι, ἐνῶ σχηματίστηκαν ἄλλα τρία ἀντίπαλα βασίλεια (Αὐτοκρατορία τῆς Νικαίας, τὸ Δεσποτάτο τῆς Ἠπείρου, καὶ τὸ Βουλγαρικὸ βασίλειο τοῦ Ἰωάννη 2ου τοῦ Ἀσάνη). Ὁ νόμιμος αὐτοκράτορας καὶ ὁ πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως κατέφυγαν στὴν αὐτοκρατορία τῆς Νικαίας. 

Μετὰ τὸ θάνατο τῶν γονέων τοῦ ὁ Ἰωάννης, ἀφοῦ μοίρασε στοὺς φτωχοὺς τὴ μεγάλη περιουσία του καὶ μὴ ἀντέχοντας τὴν λατινοκρατία, κατέφυγε στὴν ἐλεύθερη Νίκαια, μὲ προορισμὸ τὴν πόλη Νυμφαῖο της Βιθυνίας. Ὁ ἀδελφός του πατέρα του καὶ ἱερέας στὰ ἀνάκτορα τοῦ βασιλέα Θεόδωρου Α΄ Λάσκαρη, τὸν κάλεσε καὶ τὸν φιλοξένησε στὸ παλάτι καὶ τὸν γνώρισε στὸν αὐτοκράτορα. Ἐκεῖνος διεῖδε τὸν δυναμικὸ χαρακτήρα του, τὶς ἀρετές του καὶ τὶς στρατιωτικές του ἱκανότητες καὶ τοῦ ἀπένειμε τὸ ἀξίωμα τοῦ πρωτοβεστιάριου. Ἀργότερα, ὅταν διαπίστωσε τὴν πιστότητά του σ’ αὐτὸν ἀποφάσισε νὰ τὸν κάμει γαμπρό του, δίνοντάς του ὡς σύζυγο τὴν μεγαλύτερη κόρη του, τὴν πριγκίπισσα Εἰρήνη, ἐξασφαλίζοντας ἔτσι διαδοχὴ γιὰ τὸν αὐτοκρατορικὸ θρόνο. 

Τὸ 1222 ὁ Θεόδωρος Λάσκαρης πέθανε ξαφνικὰ σὲ ἡλικία 47 ἐτῶν. Τὴν ἴδια χρονιὰ ὁ στρατὸς καὶ ὁ λαὸς ἀνακήρυξαν αὐτοκράτορα τὸν Ἰωάννη Γ΄ Δούκα Βατάτζη, τὸν ὁποῖο ἔστεψε ὁ Πατριάρχης Μανουὴλ Σαραντινός. Μὲ τὴν ἄνοδό του στὸ θρόνο ἔδειξε τὶς σπάνιες πολιτικὲς καὶ στρατιωτικὲς ἱκανότητές του. Ἔδωσε μεγάλη σημασία στὴν ἀναδιοργάνωση τοῦ στρατοῦ, στὰ πρότυπα τῶν παλαιῶν μεγάλων αὐτοκρατόρων. Παράλληλα ἄρχισε μία ριζικὴ ἀναδιοργάνωση τοῦ Κράτους. Ὅλα αὐτά, γιὰ τὴν ἀνάκτηση τῶν χαμένων ἐδαφῶν της ἀπὸ τοὺς Φράγκους. Ἀναδείχτηκε ἔτσι ὡς ἕνας ἀπὸ τοὺς μεγαλύτερους χριστιανοὺς ἡγεμόνες τῆς ἐποχῆς του. 

Πραγματοποίησε μία σειρὰ ἀπὸ νικηφόρες μάχες καὶ μὲ ἔξυπνους χειρισμούς, κατάλαβε, σὲ σύντομο χρονικὸ διάστημα, ὅλα σχεδὸν τὰ ἐδάφη τῆς Μ. Ἀσίας, τὰ 

ὁποία βρισκόταν στὰ χέρια τῶν Λατίνων. Στὴ συνέχεια μετέφερε τὸν πόλεμο στὸ εὐρωπαϊκὸ τομέα, καταλαμβάνοντας τὴν Ἀδριανούπολη. Ὡς τὸ 1254, ἔτος τοῦ θανάτου του, εἶχε καταλάβει ὅλα τὰ χαμένα ἐδάφη τῆς Βυζαντινῆς αὐτοκρατορίας, ποὺ εἶχε πρὶν τὴν φραγκοκρατία καὶ τὸ μόνο ποὺ ἀπόμεινε ἦταν ἡ κατάληψη τῆς Κωνσταντινουπόλεως, τὴν ὁποία ἀνακατάλαβε ὁ διάδοχός του Μιχαὴλ Ἡ΄ Παλαιολόγος τὸ 1261. Τὴν ἀνασύσταση τῆς Βυζαντινῆς αὐτοκρατορίας τὴν ἀποδίδουν οἱ ἱστορικοὶ οὐσιαστικὰ στὸν Ἰωάννη Βατάτζη. 

Ἐκτὸς ἀπὸ ἱκανὸς στρατιωτικὸς ἀναδείχτηκε καὶ ἰδανικὸς πολιτικός. Ἐμφορούμενος ἀπὸ φλογερὴ πίστη στὸ Θεό, σεβασμὸ γιὰ τὴν Ἐκκλησία καὶ ἀγάπη γιὰ τὸ λαὸ κυβέρνησε μὲ δικαιοσύνη καὶ σωφροσύνη. Πονοῦσε ποὺ ἔβλεπε τὴν ἀπόσχιση τῆς δυτικῆς χριστιανοσύνης ἀπὸ τὴν μία ἀδιαίρετη Ἐκκλησία καὶ γι’ αὐτὸ εἶχε κάνει πολλὲς ἀπόπειρες γιὰ τὴν ἕνωσή της μὲ αὐτή. Μάταια ὅμως, διότι ὁ πάπας Γρηγόριος Θ΄ τὸν ἀγνοοῦσε! 

Ὡς χαρακτήρας ἦταν ἁπλός, καταδεκτικὸς καὶ φιλήσυχος. Ὁ κάθε πολίτης μποροῦσε νὰ τὸν δεῖ καὶ νὰ τοῦ ἐκθέσει τὰ προβλήματά του. Προστάτευε τοὺς ἀδικημένους καὶ τοὺς ἀδύναμους. Περιόρισε τὴ δύναμη τῶν γαιοκτημόνων πρὸς χάριν τῶν μικροϊδιοκτητῶν ἀγροτῶν. Ἀναδιοργάνωσε τὴ γεωργία καὶ τὴν κτηνοτροφία καὶ αὔξησε τὴν ἐπάρκεια τροφίμων. Ὑποστήριξε τὰ φιλανθρωπικὰ ἱδρύματα, στὰ ὁποῖα ἔβρισκαν καταφύγιο χιλιάδες ἀναξιοπαθοῦντες, περιορίζοντας δραστικὰ τὴ φτώχια. Ὁ ἴδιος ζοῦσε λιτά, σχεδὸν ἀσκητικὰ καὶ στηλίτευε τὴν πολυτέλεια καὶ τὶς σπατάλες. Τὰ δημόσια ταμεῖα γέμισαν ἀπὸ τὴν χρηστὴ διαχείριση καὶ μποροῦσε ἔτσι νὰ ἀσκεῖ τὸ σπάνιο φιλανθρωπικό του ἔργο. Ὁ λαὸς τὸν ὑπεραγαποῦσε. 

Στὶς 4 Νοεμβρίου τοῦ 1254 ὁ χρηστὸς καὶ εὐσεβὴς αὐτοκράτορας τῆς Νικαίας Ἰωάννης ἀρρώστησε ξαφνικὰ καὶ πέθανε. Ἡ ἁγία του ψυχὴ πέταξε στὰ οὐράνια καὶ τὸ ἀσκητικό του σῶμα κηδεύτηκε μὲ θλίψη ἀβάσταχτη ἀπὸ τὸ λαό, ὁ ὁποῖος θρηνοῦσε γιὰ μέρες τὸν ἀγαπημένο τοῦ ἡγεμόνα. Ἐνταφιάστηκε στὴ Μονὴ τοῦ Σωτῆρος Χριστοῦ, ποὺ εἶχε ἱδρύσει καὶ χτίσει ὁ ἴδιος στὸ Νυμφαῖο της Βιθυνίας. Ὅμως μετὰ ἀπὸ ἑπτὰ χρόνια, ὅταν ἔγινε ἐκταφὴ βρέθηκε ἄφθαρτο, νὰ εὐωδιάζει, ἔχοντας τὸ χρῶμα ζωντανοῦ ἀνθρώπου καὶ εὔκαμπτο, δεῖγμα τῆς ἁγιότητάς του. Ὡς καὶ τὰ ἐνδύματά του ἦταν ἀπόλυτα ἄφθορα! Μεταφέρθηκε στὴ Μαγνησία τῆς Μ. Ἀσίας, τὸ ὁποῖο ἔκανε ἄπειρα θαύματα. Ἡ Ἐκκλησία τὸν ἀνακήρυξε ἅγιο καὶ ἡ μνήμη τοῦ ἑορτάζεται στὶς 4 Νοεμβρίου. 

Ἀργότερα μεταφέρθηκε στὴν Κωνσταντινούπολη καὶ χάθηκε μυστηριωδῶς κατὰ τὴν ἅλωση. Γι’ αὐτὸ ἀναπτύχθηκε γύρω ἀπὸ αὐτὸν ὁ θρύλος τοῦ «Μαρμαρωμένου Βασιλιᾶ», ὁ ὁποῖος θὰ φανεῖ γιὰ νὰ ἐλευθερώσει ξανὰ τὴν Βασιλεύουσα. Μὲ αὐτὸν τὸν ἐλπιδοφόρο θρύλο πορεύτηκε τὸ Γένος μας γιὰ αἰῶνες καὶ καρποφόρησε τὸ δένδρο τῆς λευτεριᾶς, ὁ ὁποῖος εἶναι συνδεδεμένος μὲ τὸν ἅγιο Ἰωάννη Βατάτζη!

 

 

ΛΑΜΠΡΟΥ Κ. ΣΚΟΝΤΖΟΥ Θεολόγου – Καθηγητοῦ

Πηγή: orthodoxia-ellhnismos.gr